Malarstwo Egiptu

Najstarsze zachowane przykłady malarstwa pochodzą z czasów starożytnego Egiptu i znajdowały się na fragmentach ceramiki, płóciennej tkaniny oraz na ścianach grobów z IV tysiąclecia p.n.e. Przedstawione sceny wyobrażały krajobraz Nilu i obfitowały w wizerunki zwierząt, szczególnie ptaków i ryb, pomiędzy którymi pojawiała się sylwetka człowieka.

Od samego początku malarstwo pełniło zarówno funkcje pomocnicze jak i stanowiło sztukę samą w sobie – malowano posągi, reliefy, kolumny oraz sceny na ścianach budowli świątynnych, a także wnętrza domów, lecz te przeważnie dekorowane były skromniej. Powierzchnię, na której miał powstać malunek,  pokrywano cienką warstwą wygładzonej zaprawy wapiennej, na którą następnie czerwoną linią nanoszony był szkic przedstawianej sceny. Kontury zaznaczano mocną, czarną linią, a powstałe pola wypełniano kolorem.

Artyści egipscy malowali farbami mineralnymi – stosowano następujące kolory: czerń z węgla drzewnego, biel z wapna, żółć i czerwień z ochry, błękit z lapis lazuli i zieleń z malachitu. Jako spoiwa używano roztworu z gumy arabskiej zmieszanej z białkami jaj i odrobiną wody (farba ta nazywana była temperą). W czasach XVIII dynastii jako spoiwo zaczęto używać wosku pszczelego. Do malowania używano pędzelków z rozgniecionej trzciny, do wypełniania większych powierzchni służyły pędzelki zrobione z połączonych trzcin, traw i włókien liści palmowych.

Stare Państwo

W okresie Starego Państwa ustalił się kanon, w myśl którego artysta starał się zamknąć postać na rysunku w 18 rzędach równych kratek, dodając jeden rząd na włosy. Głowa z szyją zajmowała dwa rzędy kratek, tors do pasa – cztery, od pasa do kolan – sześć, od kolan do stóp – sześć. Postać siedzącą ujmowano w 15 rzędach. Oprócz tego sztukę cechował brak perspektywy i charakterystyczny sposób ujęcia postaci ludzkiej: głowę, ręce i nogi przedstawiano z profilu, oko i ramiona na wprost, tułów zaś skręcony. Władca był zawsze postacią największą na malowidle i podobnie jak bogowie oraz inni dostojnicy był przedstawiany jako człowiek piękny i młody, idealnie zbudowany. Mniej znaczący urzędnicy i zwykli ludzie przedstawiani byli już bardziej naturalnie, gdyż artystom zależało głównie na pokazaniu wykonywanych przez nich czynności.

W Starym Państwie dominowały w malarstwie sceny rodzajowe, w których głównemu tematowi dzieła towarzyszyło bogate odwzorowanie przyrody.  Nie znajdziemy jednak na freskach chmur na niebie lub wizerunku zachodzącego słońca, gdyż widoki te były dla wierzeń egipskich wyrazem działania sił demonów przynoszących zamęt, zatem nie należało ich utrwalać w obrazie. Częste za to były malunki przedstawiające postać zmarłego podczas polowania, gdzie uśmiercone zwierzęta symbolizowały pokonane demony.

Rozkwit sztuki

W dobie Średniego Państwa artysta starał się już oddać stany uczuciowe i nastroje swoich modeli, ale dopiero w Nowym Państwie sztuka osiągnęła swój największy rozkwit. Wprowadzono wówczas nową tematykę batalistyczna, w której  najczęściej pojawiały się sceny wojenne przedstawiające triumfy królów nad wrogami czy polowania, ale także ukazujące życie rodzinne i zajęcia dnia codziennego. Faraon przedstawiany był jako pogromca wrogów swojego państwa, chronił także kraj przed żywiołami, konfliktami i agresją wyzwalaną przez demony. Na malunkach ukazywany był więc jak zwycięża np. dzikiego byka lub lwa – symbole zamętu. Poza tym zaczęto przedstawiać postaci w ruchu, a dzięki zastosowaniu delikatnej kreski kontury straciły swoją ostrość. Kształty stały się mniej toporne, ciała straciły sztywność a sylwetki stały się smuklejsze. Przez dobór półtonów i mieszanie farb pojawiło się także bogactwo strojów, peruk i kolorów.

Amenhotep IV – czas wielkich reform

Za panowania Amenhotepa IV dokonała się reforma państwa i sztuki. Faraon zalecił ukazywanie ludzi takimi jacy są, ze wszystkimi ułomnościami i wadami, co dało początek stylowi amareńskiemu (od nazwy al Amarna, gdzie była rezydencja władcy). Czestym tematem przedstawień tego stylu stało się życie rodzinne władcy, jak np. król jadący z małżonką rydwanem czy księżniczka spożywająca posiłek. Ciało faraona zaczęło być przedstawiane z realizmem i, mimo zachowania niektórych kanonów (twarz z profilu, oko od frontu) sylwetka pokazywana jest zgodnie z rzeczywistością. Do znanych malowideł z  tego okresu należy fresk przedstawiający córki Amenhotepa, gdzie ciała córek ukazane są z uwidocznieniem ich mankamentów urody, takich jak nieproporcjonalnie szczupłe łydki, potężne uda, zwiotczenie mięśni czy wydłużenie głowy.

W następnych latach sceny ukazywane na malowidłach, także w grobowcach, stają się coraz bardziej rzeczywiste i swobodne, aż do upadku Nowego Państwa. Wówczas osiągnięta w poprzednim okresie swoboda zostaje zaprzepaszczona przez nawrót do kanonów (np. do rytualnej kolorystyki, do ilustracji Księgi Umarłych) obowiązujących w początkach malarstwa, gdzie nie ma miejsca dla realizmu świata żywych.