Medinet Habu

Do Medinet Habu (Madinat Habu) nie dociera wielu turystów, a szkoda, bo jest to miejsce warte zatrzymania się nawet na kilka godzin. Olbrzymi teren można objąć wzrokiem z pagórka przy południowo-wschodnim narożniku świątyni. Wejście znajduje się po wschodniej stronie kompleksu.

Historia

Medinet Habu (po arabsku: Miasto Habu) to olbrzymi kompleks (8 ha) kamiennych i ceglanych murów na zachodnim brzegu Nilu, położony na południe od nekropoli tebańskiej niedaleko Doliny Królowych i Dajr al-Madina (Deir el Medina), ok. 2 km od Ramesseum. Jedynie okręg Amona w Karnaku jest od niego większy. Medinet Habu zachował się lepiej i pochodzi z nieco późniejszego okresu (ok. 1160 r. p.n.e.). Warto się tu zatrzymać nie tylko ze względu na świątynię grobową króla – „dom milionów lat”, ale również aby zobaczyć miejsce, gdzie Ramzes III wzniósł fortecę i przeniósł centrum administracyjne z Teb.

Okręgi świątyni

Współczesne wejście do kompleksu znajduje się przy wschodniej bramie, niedaleko hotelu Habou.
W starożytności całość kompleksu otaczały potężne mury obwodowe, których fragmenty nadal wznoszą się na nizinie. Portal wejściowy znajduje się 80 m od świątyni. Przed bramą wschodnią widoczne są resztki pylonu z czasów ptolemejskich. Po zachodniej stronie kompleksu stała kolejna ufortyfikowana brama zniszczona w starożytności. Jej wygląd na podstawie resztek fundamentów zrekonstruowali archeolodzy. Wejście wiedzie koło pozostałości portu, dwóch zrujnowanych budowli, prawdopodobnie domów strażników bramy. Wysokie mury wschodniej bramy zasłaniają świątynię. Dwie wieże – typowe egipskie budowle obronne, miały pierwotnie po 22 m wysokości. Brama przypomina bramy obronne z Syrii, stąd jej nazwa jest też syryjska – Migdol, nawiązująca do wojen Ramzesa III i Ramzesa II. Wieże mają otwory okienne, a jedno być może pełniło funkcję „okna pojawień”. Ściany zewnętrzne uwieczniają zwycięstwa Ramzesa III nad Libijczykami i Ludami Morza. Pomieszczenia nad bramą, gdzie dominują sceny rodzinne i wyobrażenia tancerek w powłóczystych szatach, mogły być prywatnymi apartamentami władcy, w których odpoczywał po ceremoniach religijnych.
Dalej otwiera się wielki dziedziniec z ruinami rozmaitych budowli.
Po prawej, na północ od wejścia, stoi niewielka świątynia Amona z czasów XVIII dynastii (w konserwacji), którą zgodnie z tradycją wzniesiono na pagórku. Usytuowanie nawiązuje do pierwszego pagórka, który wyłonił się z nurtów Praoceanu i poprzedził pojawienie się boga-stworzyciela Amona-Re z Ogdoady hermopolitańskiej. Świątynię wzniesiono w czasach Hatszepsut, ale jej kartusze zastąpiono przez kartusze Thotmesa III.
W czasach herezji amarneńskiej wszystkie hieroglify zawierające imię Amona zostały skute przez zwolenników Echnatona, ale za Horemheba i Setiego I przywrócono je.
Przez wieki na terenie kompleksu wniesiono wiele budowli. Na lewo od świątyni wznoszą się pochodzące z Okresu Późnego kaplice Boskich Czcicielek (Adoratorek) Amona, zwanych też Boskimi Małżonkami Amona. Najstarszą datuje się na czasy Osorkona III (ok. 654 r. p.n.e.). Część z nich wzniesiono za XXV dynastii, zwanej nubijską lub kuszycką, gdy tron zagarnęli królowie z Nubii. Ich córki i siostry były wielkimi kapłankami Amona i nosiły tytuł Boskich Małżonek Amona i Boskich Czcicielek.
W kaplicach Boskich Czcicielek Amona (Amenirdis I, Szepenupet II -córki Osorkona IV, Nitokris – córki Psametyka I i Mehetenusechet) najlepsze reliefy znajdują się na pierwszym dziedzińcu i kaplicy Amenirdis, siostry króla Szabaki, którą przedstawiono tu jako władczynię ze wszystkimi atrybutami władzy faraońskiej.

Wejście do świątyni grobowej Ramzesa III

Na zachód od Bramy Migdol i budowli na dziedzińcu wstępnym zaczyna się teren świątyni grobowej Ramzesa III.
To najlepiej zachowana budowla tebańska. Powierzchnia dekorowanych ścian wynosi łącznie 7 tys. m2. Pierwszy Pylon (65 m szerokości i 27 m wysokości) prowadzi na pierwszy dziedziniec świątyni, a właściwie do Domu Milionów Lat Króla Ramzesa III, Zjednoczonego w Wieczności we Władztwie Amona, jak brzmiała jej egipska nazwa. Na pylonie zachowały się podłużne bruzdy na maszty z flagami dekorującymi świątynię, które nazywano imionami czterech bogiń: Nechbet, Uto, Izydy i Neftydy. Niektóre z reliefów mają wartość nie tylko artystyczną, ale i historyczną. Południowa wieża pylonu jest wyższa i lepiej zachowana niż północna. Na jej powierzchni dominuje olbrzymi relief z królem w koronie Górnego Egiptu, składającym przed Re-Horachte i Amonem-Re rytualną ofiarę z azjatyckich jeńców.
Na północnej wieży pylonu powtarza się podobna scena przed Ptahem i Amonem-Re tym razem z jeńcami nubijskimi. Bóg wita Ramzesa (korona Dolnego Egiptu) i wręcza mu zakrzywiony miecz zwycięstwa, symbol odwagi w bitwie. Poniżej rząd małych związanych postaci reprezentuje pokonanych wrogów Egiptu. W dolnej części tego rzędu, na owalnych tarczkach, zapisano nazwy pokonanych nieprzyjaciół i ludów. Najczęściej są to tradycyjne nazwy wrogów z czasów Thotmesa III i Ramzesa II, a nie ludy, z którymi wojował Ramzes III. Na obu wieżach widać też stojące na straży boginie: po południowej stronie Izydę i Nechbet, po północnej zaś – Neftydę i Wadżet.
Po przejściu pylonu zaczyna się pierwszy dziedziniec świątynny.
Do dziedzińca po stronie południowej przylegał (obecnie w ruinie) niewielki pałac królewski (dojście do pałacu od drugiej strony). Na pierwszy dziedziniec wychodziło kolejne „okno pojawień”, gdzie król ukazywał się najważniejszym urzędnikom państwowym i kapłanom. Stąd też nadawał urzędy oraz nagradzał złotymi naszyjnikami najbardziej wyróżniających się dowódców i dygnitarzy.
Dziedziniec od strony zachodniej zamyka drugi pylon z podobnymi scenami wojennymi.
Niegdyś drugi dziedziniec otaczały z trzech stron filary ozyriackie z królem-Ozyrysem. Koptowie zamienili drugi dziedziniec na kościół i część dawnego wystroju zniszczyli.
Usunęli też większość posągów Ozyrysa, a reliefy portyków przykryli grubą warstwą tynku. W czasie restauracji usunięto tynk, odsłaniając nietknięte reliefy, udało się też zrekonstruować część posągów.
Po wschodniej stronie dziedzińca do dziś widać sceny zwycięstw Ramzesa.

Sale i sanktuaria

Po przejściu trzeciego pylonu z przepięknymi malowanymi kartuszami Ramzesa III na dolnej stronie odrzwi wkracza się do wewnętrznej części świątyni, która uległa zniszczeniu w czasie trzęsienia ziemi w 27 r. p.n.e. W sali hypostylowej zachowały się jedynie 24 bazy kolumn, przewróconych w czasie trzęsienia ziemi i wykorzystywanych później jako materiał budowlany. Za salą hypostylową, a właściwie za tym, co z niej zostało, znajdują się dwie mniejsze sale kultu Montu, od których odchodzą boczne komnaty. Dalej znajduje się druga sala hypostylową o ośmiu kolumnach i z dwiema grupami pomieszczeń bocznych. Po lewej stronie mieści się sala grobowa Ramzesa III, w której Thot zapisuje imię króla na świętym drzewie w Heliopolis. Po drugiej stronie, na solarnym dziedzińcu bez dachu, wznosi się ołtarz poświęcony Re-Horachte, z którym utożsamiał się król. Wewnątrz trzeciej, niewielkiej sali hypostylowej stoją posągi Ramzesa z Maat lub Thotem.
Idąc wzdłuż głównej osi świątyni, dociera się do trzech sanktuariów dedykowanych Triadzie Tebańskiej -Amonowi (pośrodku), Mut (po lewej) i Chonsu (po prawej).
Do tego sanktuarium wiodły niegdyś wrota pokryte elektrum, złotem i klejnotami. Za sanktuarium Amona, na tylnej ścianie, znajdowały się ślepe wrota, którymi Amon-Re komunikował się z wiecznością, gdy stawał się boską postacią Ramzesa III.

Ściany zewnętrzne

Zewnętrzne ściany świątyni pokrywają wspaniałe reliefy. Przedstawienia te mieli oglądać wierni, pozbawieni możliwości wstępu do przybytku, który służył również jako miejsce komunikowania się z poddanymi.
Był to także model wszechświata skupionego wokół bóstwa, któremu jedynie król mógł zapewnić wszystko, co niezbędne. Po wyjściu ze świątyni należy iść dokoła zewnętrznych ścian, aby obejrzeć sceny z wydarzeń historycznych z czasów Ramzesa III. W zachodniej części muru świątynnego na wysokości sanktuarium znajduje się słynna lista świąt. Kompleks świątynno-pałacowy otaczało mnóstwo magazynów i innych pomieszczeń.