Kom Ombo (Kaum Umbu, Kawm Umbu) leży 65 km na południe od Edfu i 165 km od Luksoru oraz 45 km na północ od Asuanu, w miejscu, gdzie skalista dolina Dżabal al-Sisila rozszerza się i zamienia w żyzny teren rolniczy, na którym uprawia się trzcinę cukrową i zboże. Centrum pociętej kanałami nawadniającymi doliny stanowią miejscowości Kom Ombo i Daraw. Osiedlono tu mieszkańców Dolnej Nubii, którzy musieli opuścić swoje wioski zalane przez wody Jeziora Nasera. Współczesne Kom Ombo to przede wszystkim rafineria trzciny cukrowej oraz stocznia, gdzie buduje się feluki.
Okręg kultowy Sobka i Haroerisa
Sanktuarium stoi na wysokim brzegu tuż przy zakręcie Nilu. Położenie świątyni było jej atutem, a zarazem przekleństwem, bo widoczna z daleka przyciągała pielgrzymów podróżujących Nilem. Kapryśna rzeka powoli podmywała skarpę, aż pylon i pierwszy dziedziniec runęły w dół. Opuszczoną budowlę przykrywały kolejne warstwy piasku, które już w późnym antyku wypełniły wnętrze. Uchroniło to zabytek od zniszczeń rękami pierwszych chrześcijan i później muzułmanów.
W momencie odkrycia świątynia pozbawiona już była dachu, a część, która osunęła się ze skarpy, rozwlekły kolejne wylewy. Na piaszczystej plaży nie wylegują się też stada świętych krokodyli, które po śmierci mumifikowano i składano w pobliskiej nekropoli.
Przed osunięciem się części świątyni do rzeki bramę wejściową stanowił pylon z podwójnymi wrotami, sygnalizującymi dwoisty charakter przybytku. Po prawej stoją fragmenty bramy Ptolemeusza XII Neosa Dionizosa, ojca Kleopatry Wielkiej. Rzymski dziedziniec otaczały niegdyś z trzech stron kolumnowe portyki. Zachodnią część portyku dzieliły na pół wielkie podwójne wrota. Północna i południowa kolumnada przylegały do sali hypostylowej. Pośrodku dziedzińca stał podwójny ołtarz ofiarny z granitowym basenem, gdzie sprawowano libację dla obu bóstw, wylewając na ziemię płynne ofiary.
Dziedziniec otaczają zaledwie dolne fragmenty 16 wielkich malowanych kolumn. Ozdabiają je reliefy ze śladami oryginalnych kolorów.
Widać na nich cesarza Tyberiusza (obok kartusze) składającego ofiary w świątyni.
Świątynia
Choć dziedziniec nie zachował się w całości, mimo wszystko stanowi dobrą perspektywę do spojrzenia na fasadę świątyni zbudowaną z lokalnego piaskowca z pobliskich kamieniołomów w Dżabal al-Sisila za Ptolemeusza XII Neosa Dionizosa. Zdobiło ją niegdyś pięć potężnych wiązkowych kolumn z kompozytowymi głowicami. Do dziś stoją jedynie trzy, dźwigające imponujący architraw ozdobiony nad wejściem dwoma uskrzydlonymi dyskami słonecznymi. Na ścianach kurtynowych umieszczono sceny puryfikacji Ptolemeusza XII Neosa Dionizosa, które dokonują Haroeris i Thot oraz Sobek. Nad nimi zachowały się wspaniale kolorowe kartusze z imionami ptolemejskiego władcy.
Zewnętrzna sala hypostylowa (pronaos) to potężny las kolumn podpierających niebo (dwa rzędy po pięć kolumn). W całej świątyni symetrycznie powtarzają się sceny z Sobkiem po południowej i Haroerisem po północnej stronie. Dekoracje wewnętrznych sal przedstawiają Ptolemeusza VI Filometora z siostrą i żoną Kleopatrą II oraz Ptolemeusza VIII Euergetesa II z kolejnymi żonami – Kleopatrą II i Kleopatrą III. Reliefy są wklęsłe i bardziej wypracowane. Sufit dekorują sceny astronomiczne oraz ornamenty z wyobrażeniami sępa i atakującej kobry – symbolu bogiń Nechbet i Wadżet. Widać też wstęgi hieroglifów przeplatane symbolami życia – anch, poniżej których faraonowie składają hołdy bóstwom. Na wewnętrznej ścianie pierwszej sali hypostylowej znajdują się wspaniałe, delikatne płaskorzeźby z Ptolemeuszem XII stojącym przed Sobkiem i Haroerisem oraz sępią boginią Nechbet i kobietą-kobrą, boginią Wadżet.
Po drugiej stronie faraon staje przed Izydą, Horusem Starszym oraz lwiogłową boginią Mehit. Z pierwszej sali hypostylowej wybiega korytarz wewnętrzny między świątynią właściwą a murem wewnętrznym kompleksu. Wiedzie on do wewnętrznej części świątyni, a w najdalszej części zawiera szereg małych pomieszczeń. Tuż za ścianą tego korytarza leży kolejny korytarz -zewnętrzny, za którym rozpościera się przestrzeń bocznego dziedzińca. Druga sala hypostylowa (wewnętrzna) wydaje się powtarzać pierwszą, ale na mniejszą skalę. Wejście do niej zdobią dwa wyobrażenia Sobka pod postacią krokodyla. Na kolumnach widać Ptolemeusza VIII Euergetesa II. Bliżej centrum sanktuarium widnieją reliefy z jego bratem Ptolemeuszem VI Filometorem. Na filarze środkowym między dwoma drzwiami do poprzecznego przedsionka można zobaczyć spisy świąt egipskich. Najwspanialsze reliefy zachowały się w lewym rogu sali, gdzie Ptolemeusz VIII otrzymuje od Haroerisa chepesz (miecz zwycięstwa). Towarzyszą mu siostra i żona Kleopatra II. W rogach sali znajdowały się dwie klatki schodowe na dach świątyni. Północna klatka schodowa była kręta, południowa zaś, służąca niesieniu posągu bóstwa w procesji -prosta.
Za salą hypostylową zaczyna się ciąg trzech poprzecznych przedsionków -posadzka kolejnych leży nieco wyżej niż poprzedniego. W pierwszym poprzecznym przedsionku, poświęconym ufundowaniu świątyni, widać wyraźnie podwójną oś tras procesyjnych do wewnętrznych sanktuariów. Na ścianach reliefy przedstawiają boginię pisma Seszat, rozpoczynającą wznoszenie świątyni i sprawdzającą jej wymiary, a także ofiary z wina dla boga Sobka. W innym miejscu widać ukończenie budowli przez króla, rozsypującego natron (sól używaną w procesie mumifikacji do osuszania ciała) w ceremonii oczyszczenia. Następny przedsionek mógł być salą darów ofiarnych, do której wolno było wchodzić jedynie kapłanom i władcy po oczyszczeniu. Dziś sale są na tyle zrujnowane, że szybko traci się orientację w układzie pomieszczeń. Wewnętrzną ścianę pokrywają po stronie północnej ofiary składane Haroerisowi, zaś po południowej – dla Sobka. Trzeci przedsionek, sala posągów, wiódł bezpośrednio do najświętszego miejsca w przybytku – podwójnego sanktuarium. Między drzwiami dwóch sanktuariów jest relief z Ptolemeuszem i jego siostrą-żoną otrzymującymi liść palmowy ze znakiem Heb-sed, symbolizującym długie, 30-letnie panowanie. Na barwnym reliefie uroczystościom przewodniczy Chonsu, za którym kroczy odziany w niebieskie szaty Haroeris i zielony krokodyli Sobek. Sanktuarium tonęło niegdyś w mroku. Dziś docierają tu promienie słoneczne, ukazując rozbite, lecz wciąż rozpoznawalne czarne granitowe cokoły na sakralne barki dwóch bóstw. Zniszczenie wewnętrznego sanktuarium odsłoniło jedną z tajemnic tego miejsca. W jednej z sal znajdujących się za korytarzem wewnętrznym było sekretne podziemne przejście, z którego kapłani przemawiali w imieniu bogów. Większość wewnętrznej części świątyni pocięta jest tajnymi podziemnymi kryptami. Sanktuarium otaczają niesymetrycznie kaplice kultu pomniejszych bogów. Dokoła muru wewnętrznej świątyni biegnie wewnętrzny korytarz. Na tylnej ścianie znajduje się sześć małych pokoi – po trzy z każdej strony klatki schodowej prowadzącej na dach, a ściany pokrywają zachowane w różnym stopniu dekoracje.
Zewnętrzne obejście tak jak w Edfu pokrywają różne dekoracje z czasów rzymskich. Wiele z nich (jak też w małych kaplicach) nigdy nie zostało ukończonych. Idąc lewym ramieniem korytarza ku ścianie tylnej, można zobaczyć tyleż znaną, co kontrowersyjną scenę, na której cesarz Trajan wręcza bóstwu kilka instrumentów rytualnych bądź chirurgicznych. Część narzędzi była rzeczywiście używana w praktykach kultowych. Jest to również gabinet egipskiego chirurga sprzed 2000 lat -skalpele, piły do cięcia kości i inne narzędzia chirurgiczne. Mimo rozwoju medycyny narzędzia nie zmieniły się tak bardzo. W wielu świątyniach w okresie grecko-rzymskim działały tzw. sanatoria, do których przybywali chorzy. Sądzono, że stany chorobowe spowodowane są działaniem wrogich demonów. Prócz magii chorzy otrzymywali od kapłanów-lekarzy pomoc czysto medyczną. Interesującym elementem tej części są ślepe wrota na środku tylnej ściany sanktuarium, gdzie jest płytka nisza otoczona przez wyobrażenia słuchających uszu i widzących oczu. Po lewej stoi Sobek, po prawej zaś Haroeris. Między nimi widnieje tekst hymnu pochwalnego. Ponad niszą klęczy bogini Izyda, a obok są cztery wiatry wyobrażone przez lwa, sokoła, byka i wielogłowego węża. Na jednym z reliefów cesarz Marek Aureliusz jako egipski faraon wręcza pektorał bogini Tesent-nefert, zwanej w czasach grecko-rzymskich Sennuphis. Zewnętrzne mury pokrywają olbrzymie reliefy z czasów Nerona i Wespazjana.
Po zachodniej stronie kompleksu jest święta studnia ze świętą wodą z Nilu.
Rzymska kaplica Hathor
Kaplica leży po wschodniej stronie dziedzińca i zawiera mumie krokodyli znalezionych w glinianych sarkofagach na pobliskiej nekropoli. Kaplicę Hathor wzniosła w czasach cesarza Domicjana bogata rzymska matrona. Tuż obok leżą gliniane sarkofagi oraz stoi bezgłowy posąg nieznanego Rzymianina wykuty w ciemnym porfirze.
Daraw
Daraw (Darrow) leży na wschodnim brzegu rzeki, 5 km południe od Kom Ombo i 40 km na północ od Asuanu. Funkcjonuje tu największy w Egipcie targ wielbłądów, na który można dostać się łatwo taksówką z Kom Ombo (kurs w obie strony 15-20 EGP), a jeszcze lepiej z Asuanu. Choć konwoje zatrzymują się rzadko i nie na długo, wystarczy czasu, aby posmakować egzotyki afrykańskiego targu.