Amenhotep IV – Echnaton – faraon z XVIII dynastii, syn Amenhotepa III i królowej Teje.
Jego główną żoną byłą tajemnicza królowa Nefretete, być może hurycka księżniczka, z którą miał 6 córek (z dwiema z nich się potem ożenił) a z inną, mniej ważną żoną Taduhepa, miał syna o imieniu Tutanchamon.
Do czasów objęcia rządów przez Amenhotepa IV nie wiele wiadomo o jego życiu. Przypuszcza się, że być może cierpiał on od dzieciństwa na rzadką chorobę Marfana, charakteryzującą się słabą odpornością immunologiczną, przez co chory (a w szczególności dzieci) często wymagał izolacji od innych ludzi. Ponadto teoria ta tłumaczyłaby, dlaczego faraon był przedstawiany w rzeźbach tak zupełnie odmiennie od innych ludzi: posiadał wyjątkowo wydłużoną twarz, szerokie biodra oraz długie palce u rąk i stóp, zupełnie jak chorzy na zespoł Marfana.
Wkrótce po objęciu władzy Amenhotem ogłosił, że Aton bóg Słońca objawił mu się podczas snu i powiedział, że jest jedynym prawdziwym bogiem. Od tego momentu już nic w państwie nie miało być takie jak przedtem – faraon przybrał nowe imię Echnaton („światłość Atona”) i energicznie rozpoczął reformować religię, kulturę i sztukę. Jednocześnie tak poświęcił się swemu powołaniu, że zupełnie zaniedbał wszystkie pozostałe dziedziny, którymi władca powinien sie zajmować, i nie wyrażał żadnego zainteresowania egipską gospodarką czy dyplomacją zagraniczną.
Pod lekkomyślnymi rządami Echnatona Egipt szybko utracił dominującą pozycję na Bliskim Wschodzie. Ponadto faraon ślubował nigdy nie opuścić miasta, a więc nie mógł prowadzić wojsk przeciwko wrogom Egiptu ani zajmować się sprawami, które wymagałyby od niego podróży do innych miast. Kraj zaczął pogrążać się w chaosie, a lud, coraz bardziej zawiedziony nowym władcą, zaczął się buntować.
Reforma religijna Echnatona polegała na wprowadzeniu monoteizmu i wiary w jednego boga Atona, oraz likwidacji wszelkich pozostałości kultu dawnych bogów. Burzył więc świątynie, a na ich miejscu stawiał nowe poświęcone Atonowi, zmuszał lud do przyjęcia nowej religii i nie zauważał, że mieszkańcy państwa tylko na zewnątrz przyjmowali nową wiarę, w skrytości ciągle czcząc starych bogów. Potwierdzają to najnowsze odkrycia i wykopaliska, a także może świadczyć o tym fakt, że zaraz po śmierci faraona wszystko wróciło do starego porządku i ludzie z ulgą powrócili do swej dawnej, politeistycznej religii.
Drugą ważną reformą Echnatona było odejście w sztuce od kanonu, nakazującego przedstawiać władcę w sztywny, ściśle określony sposób jako piękną, boską istotę. Faraon nakazał zachowywać w sztuce realizm i przedstawiać rzeczy i osoby w sposób naturalny tak, jak one wyglądają w rzeczywistości. Postać Faraona jako herosa i bohatera została zastąpiona wizerunkiem króla ze wszystkimi jego ludzkimi słabościami, często w otoczeniu rodziny i przyjaciół.
Poza tym Echnaton wsławił się jako twórca kilku najpiękniejszych liryków ówczesnych czasów. Najbardziej znany to „Hymn do Atona”, który dziś jest nazywany jednym z najwybitniejszych osiągnięć intelektualnych starożytnego świata.
Innym ważnym czynem Echnatona było przeniesienie stolicy z Memfis do nowego miasta Achetaton (Horyzont Atona), współcześnie znanego jako Tell el-Amarna od nazwy plemienia Beduinów. Nową stolicę faraon poświęcił Atonowi a sam zajął się budową swojego grobowca, który miał być przeznaczony nie tylko dla niego ale i całej królewskiej rodziny.
Poza tym idąc za wzorem swego ojca, Echnaton wyniósł swą żonę Nefretete na poziom niemal równy sobie. Byli oni więc sobie równi, a Nefretete mogła mężowi doradzać i rządzić wspólnie z nim. Nie wiadomo dziś, jak duża była jej władza, ale nieraz była ona przedstawiana na na płaskorzeźbach w nakryciu głowy właściwym tylko dla faraonów. Częste były malowidła i posągi, ukazujące Nefretete i Echnatona równych sobie, i wydaje się, że królowa posiadała potężne wpływy. Również jej ojciec Aja, noszący tytuł „Ojca boga”, cieszył się na dworze władcy dużym poważaniem i podobnie jak córka miał duży wpływ na decyzje faraona. Prawdopodobne jest również, że razem ze swoim zięciem (mężem swej córki Mutnodjme), generałem Harembabem, sprawował rzeczywistą władzę w Egipcie i w przyszłości miał zostać faraonem.
Pod koniec swego panowania, Echnaton rządził razem ze współregentem Semenechkare. W okresie tym z niewiadomych przyczyn zaczął się zacierać wizerunek jego żony i Nefretete zaczęła znikać z kart historii. Jej posągi zostały przerobione, a jej postać zastąpiona przez Meritaton, córkę Echnatona, którą tenże poślubił.
Nie wiadomo, co się stało z Nefretete, ani gdzie został pochowany Echnaton – zmarł on w 18 roku swego panowania i jak dotąd nie odnaleziono jego ciała ani żadnego dokumentu świadczącego o przyczynie jego śmierci. Choć faraon nakazał wykuć dla siebie wspaniały grobowiec w pobliżu Achetaton, to jednak w momencie odkrycia okazał się on być pusty. Być może Echnaton został pochowany w Dolinie Królów, jednak jak na razie żadne dowody tego nie potwierdzają. Zarówno Echnaton jak i jego żona zostali po śmierci w dużym stopniu wymazani z historii Egiptu, gdyż ich posągi i wizerunki zostały zniszczone lub przerobione, a wrogowie faraona z lubością usuwali jego imię z zapisków i rzeźb oraz niszczyli jego posągi. Wszystko to, co Echnaton osiągnął za życia poszło w niepamięć i zostało obrócone w pył – Egipt powrócił do dawnego porządku, do dawnej religii i kanonu w sztuce. Wszystko znów było po staremu, a wszelkie ślady po uznawanym za heretyka faraonie starano się na zawsze wymazać.
Nastepcą Echnatona został na krótko Semenchkare, a potem Tutanchamon, mąż i przyrodni brat jego córki Anchesenamon.