Historia Egiptu

Nowe Państwo (ok. 1567–ok. 1085 p.n.e.)

Za panowania XIII-XX dynastii nastąpiło ponowne zjednoczenie Egiptu, stolica została przeniesiona do Teb a kraj osiągnął apogeum znaczenia i potęgi. Władcy dążyli do wzrostu potęgi Egiptu, organizowali wiele wypraw i działań wojennych, na ludach Azji: Hurytach, Hetytach, Babilończykach i Asyryjczykach wymusili respektowanie swoich interesów. Szczególnie zasłużyli się w tym okresie tacy faraonowie jak Totmes I i III oraz królowa Hatszepsut, która uwagę poświęciła głównie sprawom wewnętrznym – wzniosła wiele wspaniałych budowli, jak świątynię Milionów Lat w Deir el-Bahari, oraz zainicjowała słynną wyprawę do krainy Punt.

W tym czasie następował niesamowity rozwój sztuki, budowano monumentalne i bogato zdobione grobowce i świątynie. Powstały zespoły świątynne w Karnaku i Luksorze, świątynia skalna w Abu Simbel wybudowana przez Ramzesa II oraz słynna Dolina Królów, czyli skalne grobowce ozdobione licznymi malowidłami ściennymi i reliefami. Jednak pomimo podjętych środków ostrożności i zabezpieczeń, niemal wszystkie, pełne drogocennych przedmiotów, grobowce zostały splądrowane.

Władca Amenhotep założył nową stolicę państwa – Achetaton. Także w religii zaszły znaczące zmiany. Najwyższym bogiem stał się Amon, z ośrodkiem kultu w Tebach, którego jednak kult faraon Amenhotep IV próbował obalić na rzecz Atona. Faraon sam stał się kapłanem swojej religii, dążącej – jak sądzi wielu uczonych – do monoteizmu. Nie znalazł on niestety poparcia wśród tebańskich kapłanów Amona, których wpływy polityczne i majątki były bardzo duże, skutkiem czego jego następca, Tutanchamon, został zmuszony do powrotu do doktryny religijnej Teb a imię zbuntowanego faraona Ehnatona starano się wymazać z kart historii.

Po przeprowadzeniu reformy religijnej i reorganizacji państwa przez faraona Horemheba, Egipt stał się za XIX dynastii czołową potęgą ówczesnego świata. Za czasów następnego władcy, Ramzesa II, rozpoczęty został wielki program budowlany na niespotykaną dotąd skalę. Choć Ramzes II był jednym z największych władców w historii Egiptu, pozostawił on państwo w stanie osłabienia, co było szczególnie groźne, gdyż niebawem nad Egiptem zawisło zagrożenie w postaci tzw. Ludów Morza. Jego następcy, Ramzesowi III, co prawda udało się odeprzeć ich atak, ale po jego śmierci rozpoczął się stopniowy upadek królestwa.

Trzeci okres przejściowy (ok. 1085–664 p.n.e.)

Okres rozpadu Egiptu na mniejsze państewka, rządów kapłanów i obcych dynastii. W tym okresie po władzę sięgnęły dynastie libijskie (XXII i XXIII) i kuszycka (XXV). Egipt został rozbity politycznie – w Dolnym Egipcie, ze stolicą w Tanisie, rządzili królowie, a w Górnym, wokół ośrodka religijnego w Tebach, kapłani Amona. W 671 p.n.e. Memfis opanowali Asyryjczycy, którzy 8 lat później zajęli również Teby.

Okres schyłkowy (664–332 p.n.e.)

Nastąpiło ponowne scalenie Egiptu i stabilizacja, czego początkiem było rozpoczęcie rządów przez Psametycha I. W tym okresie następował rozkwit kulturalny i ekonomiczny państwa, powodzeniem kończyły się wyprawy na Bliski Wschód oraz Cypr, a dobra passa została przerwana klęską ostatniego władcy z XXVI dynastii w bitwie z armią perską. W 525 roku Persowie zajęli sprzymierzone z Egiptem przeciwko Persji Lidię i Babilonię oraz sam Egipt, w którym panowanie rozpoczęła dynastia perska. Jedenaście lat później macedoński wódz Aleksander Wielki bez walki wkroczył do kraju nad Nilem otwierając jego nowy okres – tzw. Epokę grecką.

Epoka grecka – (332–30 p.n.e.)

Epoka ta została zapoczątkowana podbojem Aleksandra Wielkiego i przejęciem przez niego władzy w Egipcie. Pod rządami jednego z dowódców Aleksandra Wielkiego, Ptolemeusza (dynastia Lagidów), oraz jego następców nastąpiła hellenizacja Egiptu – językiem urzędowym stał się grecki a stolicę przeniesiono do Aleksandrii. Mimo tego w kraju nadal wznoszono tradycyjne egipskie świątynie, a w religii rozwijały się kulty zwierzęce, skutkiem czego do dzisiejszych czasów przetrwały całe miasta zmumifikowanych zwierząt.

Nie obyło się bez powstań i buntów mieszkańców Egiptu, lecz generalnie kraj ten pod panowaniem greckim przeżywał rozwój i wzrost swoich posiadłości na Bliskim Wschodzie. W II w. p.n.e. nastąpił okres politycznej i ekonomicznej destabilizacji państwa, a południem kraju wstrząsały rewolty. Niedługo potem osłabiona władza centralna nie obroniła Egiptu przed potęga Rzymu i w 30 roku p.n.e. kraj dostał się pod rzymskie panowanie.

Okres rzymski (30 p.n.e.–395 n.e.)

Po śmierci Kleopatry VII, ostatniej przedstawicielki dynastii Lagidów, Egipt został przyłączony przez Oktawiana Augusta do imperium rzymskiego. Mimo tego traktowany był w sposób szczególny, a wedle współczesnych badaczy kraj ten stanowił wręcz zaplecze polityczno-gospodarcze cesarza. Pełnił znaczącą rolę wśród rzymskich prowincji, gdyż dostarczał stolicy imperium zboże, w większości rozdawane za darmo najuboższym mieszkańcom Rzymu. Zakłócenia w dostawie tego produktu mogły stać się przyczyną poważnych zamieszek, których nie wahali by się wykorzystać do swoich celów ewentualni uzurpatorzy.

Egipt rządzony był przez carskiego przedstawiciela, prefekta, a rola nomarchów została znacznie ograniczona na rzecz powoływanych przez prefekta strategów. Pomimo znajdowania się pod obcym panowaniem, Egipt rozwijał się gospodarczo – pod okiem rzymskich urzędników usprawniona została administracja, poprzez m.in. oczyszczenie kanałów zwiększono wydajność plonów. W religii nie następowały zauważalne zmiany, choć widoczne były skutki wcześniejszego przebywania pod panowaniem greckim – wielu egipskich bogów nabyło cechy odpowiadających im bogów greckich. Egipskie kulty były wciąż silnie zakorzenione w ludzkiej świadomości i zaczęły się w tym okresie szeroko rozprzestrzeniać w rzymskim imperium, co spotykało się z mało przychylnym przyjęciem przez cesarzy rzymskich.

Chociaż namiestnicy cesarza dbali o Egipt, z czasem zaczęły się pojawiać poważne problemy wynikające z nadmiernego obciążenia podatkami mieszkańców Egiptu. Poza tym następował rozwój chrześcijaństwa, które pod koniec okresu rzymskiego w zasadniczy sposób zaczęło przeobrażać kulturę egipską. To ono doprowadziło do rozpoczęcia procederu przekształcania dawnych świątyń w chrześcijańskie kościoły i położyło kres cywilizacji starożytnego Egiptu. Umowną i symboliczną datą zakończenia epoki starożytnego Egiptu jest rok 395, w kórym nastąpił podział państwa rzymskiego przez Teodozjusza na dwie części, oraz w którym dokonano ostatniego zapisu w tradycyjnej, egipskiej inskrypcji hieroglificznej.

Okres Koptyjsko-Bizantyjski (ok. 395-641 n.e.)

Egipt stał się częścią Bizancjum, którego krwawe rządy nie podobały się mieszkańcom państwa – skutkiem tego Egipcjanie bez większego oporu poddali się najazdowi Arabów. Poza tym nastąpił w tym okresie rozwój kościoła koptyjskiego na ziemiach egipskich i intensywna budowa zakonów.

Okres kalifatu egipskiego
Władzę przejęli kalifowie z szyickiego rodu Fatymidów, a Egipt stał się islamskim państwem o ustroju religijnym, kalifatem. Utrzymał się on do 1171.

Okres osmański (1517-koniec XVIII w.)
Egipt znalazł się pod panowaniem tureckiego państwa, Imperium Osmańskiego.

Egipt Mameluków (koniec XVIII w.-1808)

Władzę w Egipcie przejęli Mamelucy, czyli oddziały wojskowe złożone z niewolników czerkieskich, gruzińskich, kipczackich i tureckich, którzy od ok. IX wieku stanowili gwardię przyboczną sułtanów średniowiecznego Egiptu. W 1250 roku objęli oni ligarchiczną władzę w Egipcie – żołnierze zdobyli pałac sułtana Turan-Szacha z kurdyjskiej dynastii Ajjubidów i go zabili, a na tronie osadzili dziecko, Kamila, w którego imieniu władzę sprawowali sułtanka Szadżar ad-Daur i mameluk Turkmen Ajbak.

Państwo Mameluków zostało podbite w 1517 roku przez Turków osmańskich, jednak Mamelucy zachowali swoje ziemie i przywileje. W XVIII wieku w czasie osłabienia imperium osmańskiego ponownie zdobyli władzę w Egipcie, ale na krótko, i w 1798 zostali pokonani przez Napoleona, który ostatecznie odebrał im ziemie i władzę.

Okres napoleoński (1798-1801)

Wyprawa Napoleona na Egipt, który miał służyć jako przyszła baza wypadowa pod inwazję na Indie, zakończyła się tylko częściowym sukcesem. Generałowi udało się zająć Maltę i Dolny Egipt z Kairem, ale w dalszej części swej kampanii natrafił już na same trudności (np. upiorny klimat, choroby tropikalne), w wyniku których został ostatecznie zmuszony przez siły turecko-angielskie do kapitulacji w 1801 r.

Mimo porażki, ekpedycja Napoleona miała duże znaczenie jako wyprawa naukowo-badawcza. Prowadzono wówczas liczne wykopalista archeologiczne, podczas których znaleziono m.in. „kamień z Rosetty”, płytę z wyrytymi napisami greckimi i hieroglificznymi, która umożliwiła w 1822 roku odczytanie egipskich hieroglifów.

Międzynarodowa kontrola nad dochodami Egiptu (1876 – 1914)

Sułtanat Egiptu (1914 – 1922)

Państwo arabskie powstałe w wyniku ogłoszenia Egiptu protektoratem brytyjskim 5 sierpnia 1914.

Królestwo (1922-1953)

28 lutego 1922 Egipt oficjalnie ogłosił niepodległość od Wielkiej Brytanii. Panujący wówczas już 5 lat drugi sułtan Egiptu (brat Husajna Kamila) został pierwszym nowożytnym królem Egiptu.

Arabska Republika (1952-1958)

Zjednoczona Republika Arabska (1958-1971)

Państwo powstałe 1 lutego 1958 roku z połączenia Egiptu i Syrii. 5 lutego 1958 jej prezydentem został Gamal Abdel Naser. W 1961 roku Syria wycofała się z unii, ale Egipt zachował nazwę Zjednoczonej Republiki Arabskiej aż do 1971.

Arabska Republika (od 1971)

Egipt stał się republika prezydencką z systemem wielopartyjnym (zgodnie z konstytucją z 1971 r., zmodyfikowaną w roku 1980)